مطابق با آخرین ضوابط نظام مهندسی و آیین‌نامه ۲۸۰۰ (مجموعه قوانین سازه‌ای برای طراحی لرزه‌ای سازه در برابر زلزله: ویکی‌پدیا)، استفاده از والپست منقطع در ساختمان‌ها به یک الزام اجرایی تبدیل شده است. والپست در واقع نوعی سیستم مهاربند است که برای کنترل حرکات جانبی دیوارهای غیرسازه‌ای به کار می‌رود. در بسیاری از ساختمان‌ها، دیوارها به دلیل عدم اتصال مناسب به اسکلت سازه، در برابر نیروهای زلزله یا نشست زمین دچار ترک، جداشدگی یا حتی ریزش کامل می‌شوند.
در اینجا اجرای صحیح والپست منقطع اهمیت خودش را نشان می‌دهد؛ چرا که با استفاده از اتصالات خاص و میلگرد بستر، مانع انتقال مستقیم نیروهای جانبی به دیوار شده و پایداری آن را تا حد زیادی افزایش می‌دهد.
در این مقاله از مستر والپست قصد داریم به‌صورت گام‌به‌گام بررسی کنیم که والپست منقطع چیست، چه تفاوتی با والپست معمولی دارد و اجرای استاندارد آن چگونه انجام می‌شود. همچنین به کاربردها، اجزای تشکیل‌دهنده و مزایای استفاده از آن در پروژه‌های ساختمانی نیز خواهیم پرداخت. توصیه میکنم که حتما مقاله والپست چیست را بخوانید تا ابتدا با این قطعه مهم در ساختمان سازی آشنا شوید.
والپست منقطع چیست؟
والپست منقطع نوعی المان سازه‌ای در دیوارهای غیرباربر است که برای افزایش پایداری دیوار و جلوگیری از ایجاد ترک در اثر نیروهای جانبی مانند زلزله و نشست سازه به‌کار می‌رود. در این سیستم، والپست به‌صورت جدا از اسکلت اصلی و به شکل قطعات مستقل طراحی می‌شود تا از انتقال مستقیم تنش به دیوار جلوگیری شود. این نوع والپست معمولاً از مقاطع فولادی نظیر قوطی یا ناودانی ساخته می‌شود و توسط میلگرد بستر یا نبشی‌های اتصال به دیوار متصل می‌گردد.
والپست منقطع با ایجاد انقطاع بین دیوار و ستون یا تیر، اجازه حرکت نسبی بین اجزا را فراهم می‌کند که این امر مانع از ترک خوردگی در مصالح بنایی می‌شود. از مزایای اصلی والپست منقطع می‌توان به افزایش انعطاف‌پذیری دیوار، بهبود عملکرد لرزه‌ای و کاهش تمرکز تنش اشاره کرد. اجرای دقیق والپست منقطع طبق ضوابط آیین‌نامه ۲۸۰۰ و رعایت فاصله مناسب بین المان‌ها اهمیت زیادی دارد. در پروژه‌های ساختمانی بلندمرتبه، استفاده از این نوع والپست به‌ویژه در تیغه‌های داخلی و جانبی توصیه می‌شود.
انتخاب ضخامت و نوع پروفیل مورد استفاده نیز باید متناسب با ارتفاع دیوار و بارهای وارده تعیین گردد. در مجموع، والپست منقطع راهکاری ایمن و اقتصادی برای افزایش دوام دیوارهای غیرباربر در برابر نیروهای جانبی است.
تفاوت والپست منقطع با والپست معمولی
تفاوت اصلی والپست منقطع با والپست معمولی در نحوه اتصال آن به سازه و عملکرد آن در انتقال نیروهای جانبی است. در والپست معمولی (ممتد)، المان والپست به‌صورت پیوسته از کف تا سقف امتداد دارد و مستقیماً به تیر و ستون متصل می‌شود؛ در نتیجه نیروها به اسکلت اصلی منتقل می‌گردند.
اما در والپست منقطع، والپست در مقاطع جداگانه و بدون اتصال مستقیم به تیر یا ستون اجرا می‌شود تا از انتقال تنش به دیوار و ایجاد ترک جلوگیری شود. این نوع طراحی باعث افزایش انعطاف دیوار و کاهش تمرکز تنش در محل اتصالات می‌گردد.
از نظر اجرایی نیز، والپست منقطع با میلگرد بستر یا نبشی لغزنده مهار می‌شود تا در برابر انقباض حرارتی و لرزش سازه مقاومت بهتری داشته باشد. در پروژه‌های حساس به زلزله، استفاده از والپست منقطع به‌دلیل عملکرد لرزه‌ای بهتر و کنترل تغییر شکل‌ها، نسبت به نوع معمولی توصیه می‌شود.
جدول مقایسه‌ای: تفاوت والپست منقطع و والپست معمولی
| ویژگی‌ها | والپست معمولی (ممتد) | والپست منقطع |
|---|---|---|
| نحوه اتصال به سازه | اتصال مستقیم به تیر و ستون | بدون اتصال مستقیم، دارای درز انقطاع |
| انتقال نیروها | نیرو مستقیماً به اسکلت منتقل می‌شود | نیروها به‌صورت غیرمستقیم و کنترل‌شده منتقل می‌شوند |
| انعطاف‌پذیری دیوار | کم – احتمال ترک در زلزله بالاتر | زیاد – دیوار در برابر حرکات جانبی مقاوم‌تر است |
| عملکرد لرزه‌ای | ضعیف‌تر در برابر نیروهای جانبی | بسیار بهتر مطابق آیین‌نامه ۲۸۰۰ |
| اجزای اصلی | والپست پیوسته، نبشی ثابت | والپست منقطع، نبشی لغزنده، میلگرد بستر |
| کاربرد معمول | دیوارهای کوتاه یا جداکننده ساده | دیوارهای بلند، تیغه‌های داخلی و نماهای بلندمرتبه |
| هزینه اجرا | کمتر ولی دوام پایین‌تر | کمی بالاتر اما با دوام و ایمنی بیشتر |
| الزام آیین‌نامه‌ای | در برخی موارد اختیاری | در ساختمان‌های جدید طبق آیین‌نامه ۲۸۰۰ الزامی است |
اجزای اصلی والپست منقطع و نقش میلگرد بستر در آن
اجزای اصلی والپست منقطع شامل مجموعه‌ای از مقاطع فولادی و اتصالات مکانیکی است که وظیفه مهار دیوار در برابر نیروهای جانبی و ارتعاشات را بر عهده دارند. مهم‌ترین جزء این سیستم، پروفیل‌های فولادی قائم مانند قوطی یا ناودانی است که درون تیغه‌ها نصب می‌شود و نقش تقویتی اصلی را ایفا می‌کند. این پروفیل‌ها معمولاً به‌وسیله پلیت‌های اتصال یا نبشی‌های لغزنده در محل کف و سقف مهار می‌شوند تا از انتقال مستقیم نیرو به اسکلت اصلی جلوگیری شود.
در بخش‌های میانی دیوار از میلگرد بستر یا بست‌های افقی سبک برای افزایش پیوستگی استفاده می‌شود. انکر بولت‌ها و پیچ‌های مهاری جهت تثبیت اجزا به بتن یا اسکلت فلزی به کار می‌روند. برای جلوگیری از انتقال صدا و ترک‌های حرارتی، بین دیوار و والپست از نوار فوم یا ماستیک انعطاف‌پذیر استفاده می‌شود. در نهایت، هماهنگی بین ابعاد پروفیل، فواصل نصب و نوع اتصال طبق آیین‌نامه ۲۸۰۰ و مبحث هشتم مقررات ملی، عملکرد ایمن و پایدار والپست منقطع را تضمین می‌کند.
نقش میلگرد بستر در والپست منقطع
میلگرد بستر یکی از اجزای کلیدی در اجرای صحیح والپست منقطع است که وظیفه‌ی ایجاد پیوستگی افقی و انتقال یکنواخت تنش‌ها در دیوار را بر عهده دارد. این المان فولادی به‌صورت نوارهای مشبک در لایه‌های افقی دیوار بنایی نصب می‌شود و با والپست‌های قائم در تماس است تا مقاومت دیوار در برابر نیروهای جانبی مانند زلزله و ارتعاش افزایش یابد.
میلگرد بستر باعث می‌شود که نیروهای ناشی از تغییر شکل سازه، به‌صورت یکنواخت در طول دیوار پخش شوند و از تمرکز تنش در محل اتصال والپست و دیوار جلوگیری شود. همچنین، این قطعه مانع از گسیختگی یا جداشدگی دیوار در هنگام حرکات جانبی و نشست‌های موضعی می‌گردد. توصیه میکنم که حتما مقاله میلگرد بستر چیست و نحوه اجرای آن در ساختمان را بخوانید.
استفاده از میلگرد بستر در سیستم والپست منقطع موجب افزایش یکپارچگی و عملکرد لرزه‌ای دیوار می‌شود. در طراحی‌های حرفه‌ای، فواصل نصب میلگرد بستر معمولاً بین ۴۰ تا ۶۰ سانتی‌متر در نظر گرفته می‌شود و با گیره یا قلاب مخصوص به والپست متصل می‌گردد. این جزئیات در کنار اجرای دقیق اتصالات، نقش مهمی در رعایت الزامات آیین‌نامه ۲۸۰۰ و افزایش دوام دیوارهای غیرباربر دارند.
مراحل اجرای والپست منقطع
اجرای والپست منقطع یکی از مراحل حساس در ساخت دیوارهای غیرباربر است و هدف از آن افزایش پایداری، کنترل ترک‌ها و بهبود عملکرد لرزه‌ای دیوار می‌باشد. این فرآیند باید طبق جزئیات اجرایی و ضوابط آیین‌نامه ۲۸۰۰ انجام گیرد تا سیستم از نظر سازه‌ای و معماری عملکرد مناسبی داشته باشد. مراحل اجرا شامل آماده‌سازی بستر، نصب اتصالات، جایگذاری پروفیل‌های قائم، اجرای دیوار و درزگیری نهایی است. رعایت تراز، فواصل مجاز و کیفیت اتصالات در هر مرحله اهمیت بالایی دارد.
1. آماده‌سازی محل اجرا
در گام نخست، محل دقیق اجرای والپست‌ها طبق نقشه‌های اجرایی و دیتیل‌های سازه‌ای تعیین می‌شود. سطح کف و سقف باید کاملاً تراز، خشک و بدون آلودگی باشد تا نصب دقیق پلیت‌ها امکان‌پذیر گردد. هرگونه ناهمواری یا گرد و غبار می‌تواند موجب خطا در تراز نهایی والپست شود.
در این مرحله، محور تیغه و محل عبور تاسیسات نیز باید کنترل گردد تا در زمان اجرا تداخلی به وجود نیاید. سپس نقاط دقیق نصب انکر بولت‌ها یا رول بولت‌ها علامت‌گذاری می‌شود. در نهایت قبل از شروع نصب، مقاومت بتن زیرکار و استحکام سقف برای مهار پلیت‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد تا از ایمنی اتصالات اطمینان حاصل شود.
2. نصب پلیت یا نبشی اتصال
در این مرحله، پلیت‌های فولادی یا نبشی‌های لغزنده با استفاده از انکر بولت‌های مکانیکی یا شیمیایی در کف و سقف نصب می‌شوند. این قطعات وظیفه انتقال نیروی بین والپست و سازه اصلی را بر عهده دارند و باید دقیقاً در محل مشخص‌شده و با فواصل مناسب مهار شوند. ضخامت پلیت‌ها و ابعاد نبشی‌ها باید بر اساس نقشه سازه‌ای و بار وارد بر دیوار انتخاب گردد.
هنگام نصب، لازم است از تراز بودن و راستامندی پلیت‌ها اطمینان حاصل شود، زیرا کوچک‌ترین انحراف باعث خمیدگی در اجرای پروفیل قائم خواهد شد. در سیستم‌های والپست منقطع، معمولاً نبشی‌های لغزنده در قسمت بالا استفاده می‌شوند تا حرکت نسبی بین دیوار و اسکلت ممکن باشد و تنش حرارتی یا لرزه‌ای مستقیماً منتقل نشود.
3. نصب پروفیل های قائم
پس از آماده شدن پلیت‌ها، پروفیل‌های فولادی مانند قوطی ۴۰×۴۰ یا ناودانی‌های سبک در محل‌های تعیین‌شده نصب می‌گردند. در والپست منقطع، این پروفیل‌ها معمولاً به‌صورت جدا از اسکلت سازه و فقط در کف و سقف مهار می‌شوند تا نیروها به دیوار منتقل نشود. اتصال پایینی با جوش یا پیچ به پلیت کف انجام می‌شود و در قسمت بالا از نبشی لغزنده برای آزادی حرکت استفاده می‌گردد.
پروفیل‌ها باید کاملاً شاقول باشند و فاصله آن‌ها از دیوار طبق نقشه کنترل شود تا در زمان اجرای تیغه‌چینی تداخلی ایجاد نکند. در سازه‌های فولادی می‌توان از بست‌های گیره‌ای یا ورق اتصال برای افزایش مقاومت استفاده کرد. کنترل ابعاد، ضخامت و تراز در این مرحله، تضمین‌کننده عملکرد نهایی سیستم است.
4. اجرای دیوار و میلگرد بستر
در این مرحله عملیات دیوارچینی آغاز می‌شود و همزمان با بالا رفتن دیوار، میلگرد بستر یا بست‌های افقی سبک در فواصل منظم (معمولاً هر ۴۰ تا ۶۰ سانتی‌متر) نصب می‌گردند. وظیفه میلگرد بستر، توزیع یکنواخت نیروهای جانبی و افزایش یکپارچگی دیوار در تماس با والپست است.
هنگام اجرای دیوار باید دقت شود که فاصله لازم بین دیوار و پروفیل والپست برای ایجاد درز انقطاع رعایت گردد تا در اثر تغییر شکل سازه، دیوار دچار ترک یا شکستگی نشود. در نقاط اتصال، از ملات مرغوب با ضخامت یکنواخت استفاده می‌شود تا چسبندگی بین مصالح به حداکثر برسد. رعایت هم‌راستایی ردیف‌ها، پر شدن کامل بندها و تمیزی سطح از اصول مهم این مرحله است.
5.درزگیری و کنترل نهایی
در مرحله پایانی، تمامی درزهای بین دیوار و والپست با استفاده از ماستیک‌های الاستومری یا فوم‌های فشرده انعطاف‌پذیر پوشانده می‌شود. این کار از انتقال صدا، رطوبت و ترک‌های حرارتی جلوگیری می‌کند. سپس تمامی اتصالات مکانیکی، جوش‌ها، پیچ‌ها و گیره‌ها از نظر استحکام و تراز کنترل می‌شوند.
عملکرد لغزشی نبشی‌های بالا باید بررسی شود تا از آزادی حرکت دیوار در برابر ارتعاش یا انقباض حرارتی اطمینان حاصل گردد. در صورت لزوم، بر روی تمام قطعات فلزی پوشش ضدزنگ اعمال می‌شود. در پایان، ناظر فنی با بازبینی اتصالات و انطباق آن با نقشه‌ها، اجرای صحیح والپست منقطع را تأیید می‌کند. این مرحله آخرین گام در تضمین دوام، ایمنی و عملکرد لرزه‌ای سیستم والپست است.
جمع بندی و نکات مهم در اجرای اصولی والپست منقطع
در اجرای والپست منقطع، دقت در جزئیات فنی و رعایت استانداردهای اجرایی نقش تعیین‌کننده‌ای در ایمنی و دوام سازه دارد. پیش از نصب، باید موقعیت دقیق والپست‌ها بر اساس نقشه معماری و سازه‌ای مشخص شود تا فاصله‌ها، درز انبساط و محل بازشوها به‌درستی کنترل گردد. استفاده از میلگرد بستر استاندارد، ورق‌های لغزش مقاوم و اتصالات ضدزنگ از عوامل کلیدی در عملکرد صحیح والپست است.
همچنین اجرای همزمان والپست با دیوارچینی، نظارت مهندس ناظر و کنترل کیفی مصالح از خطاهای رایج و هزینه‌های تعمیر جلوگیری می‌کند. رعایت الزامات مبحث ۲۸۰۰ و دستورالعمل‌های نظام مهندسی در تمامی مراحل، تضمین می‌کند که دیوار در برابر زلزله، ارتعاش یا نشست زمین مقاوم باقی بماند. در نهایت، رعایت اصول فوق در اجرای والپست منقطع باعث افزایش عمر مفید سازه و کاهش خطرات ناشی از شکست دیوار خواهد شد.
والپست منقطع طبق آیین‌نامه ۲۸۰۰ چه الزامی دارد؟
مطابق آیین‌نامه ۲۸۰۰ و دستورالعمل نظام مهندسی، استفاده از والپست منقطع در دیوارهای غیرسازه‌ای الزامی است تا از شکست و ریزش دیوار در زلزله جلوگیری شود.
استفاده از میلگرد بستر در والپست منقطع چه فایده‌ای دارد؟
میلگرد بستر موجب افزایش پیوستگی دیوار، توزیع یکنواخت تنش‌ها و جلوگیری از ترک در اثر حرکات جانبی می‌شود.
در کدام بخش ساختمان استفاده از والپست منقطع ضروری است؟
در تیغه‌های داخلی، دیوارهای پیرامونی، دیوارهای بلند و نواحی حساس به لرزش (مانند پارکینگ یا طبقات زیرزمین).
آیا اجرای والپست منقطع هزینه بالایی دارد؟
هزینه آن نسبت به نوع معمولی کمی بیشتر است، اما در مقایسه با کاهش خسارات ناشی از زلزله بسیار مقرون‌به‌صرفه است.